Везикулярлық стоматит туралы жалпы мағлұмат

Везикулярлық стоматит (ВС) – ірі қара малда, ат пен шошқада өтетін өткір вирус ауруы, клиникалық белгілері алаңдататын ящурға ұқсас келеді. Ауруды Rhabdoviridae тұқымдасына жататын Vesiculovirus тобының New Jersey және Indiana серотиптері туындатады. Негізгі тасымалдаушылар – көптеген түрдегі ұшатын жәндіктер (шыбын, маса, қоңыз) және тікелей жануарлар арасындағы байланыс арқылы беріледі.

Әлемдік таралу

ВС тұрақты эндемиялық ауру ретінде Оңтүстік және Орталық Американың тропиктік–субтропиктік аймақтарында кездеседі. Әдетте эпизоотиялық толқындар көктемнің соңынан жаздың басына дейін белсендіріледі, ал алғашқы аяз түскенде ауру табиғи түрде бәсеңдейді. Еуропа мен Азияда тұрақты ошақтары жоқ, тек тарихи жазбаларда бір-екі рет тіркелген жағдайлар кездескен.

Қазақстандағы ахуал

Қазақстанда ресми есеп бойынша везикулярлық стоматит анықталмаған. Елдегі эпизоотиялық бақылау мынадай шаралардан тұрады:
- Шекаралық карантин – шетелден әкелінген малды зерделеу және міндетті карантин.
- Сезондық мониторинг – ұшатын жәндіктер белсенділігі жоғары кезеңде төлдердің ауыз қуысынан және сілекейден сынама алу.
- Ветеринарлық тренингтер – ветдәрігерлерді ВС пен ящурды айыруға үйрету.
Ауру анықталмағанына қарамастан, ВС «Ерекше қауіпті ірі қара мал аурулары» тізіміне енгізілген, ол аурудың ықтимал әкелінуіне жедел әрекет етуге дайындықты қамтамасыз етеді.

Клиникалық белгілері мен дифференциалды диагностика

- Везикулалар (көпіршіктер) тіс, ерін, тырнақ айналасында пайда болып, жарылып – ауыр жараларға айналады.
- Ауыз қуысын қызарту және жеңіл безгек.
- Ырғайып жүріс – тырнақ жарақаты кезінде байқалады.
Ящурдан (FMD) айыру үшін міндетті түрде зертханалық әдістер: вирус культивациясы, ПТР және серологиялық тесттер қолданылады.

Қауіп факторлары мен болжам

ВС Қазақстанға әкеліну қаупі:
1. Малды транзиттік тасымалдау – көрші елдер арқылы өтетін мал.
2. Климаттық өзгерістер – вектор жәндіктердің таралу аймағы кеңеюі.
3. Фермерлердің хабардарлығының төмендігі – карантин және карантиндік шаралардың сақталмауы.
Эпизоотия кезінде мал басының 20 % дейін жоғалтылуы мүмкін, себебі ауру жұққан малды бағынаралықта союға және өнімділігі төмендейтініне байланысты.

Бақылау шараларын күшейту бойынша ұсыныстар

1. Шекарадағы ветеринариялық бақылауды нығайту – шекара өткелдерінде малды тексеру мен карантинді күшейту.
2. Сезондық мониторингті кеңейту – жоғары қауіп аймақтарда сынама алу жиілігін арттыру.
3. Агроөнеркәсіп қызметкерлерін оқыту – фермерлерге ерте белгілерді танып-білу және хабарлау бойынша ақпараттық науқандар жүргізу.
4. Эпизоотиялық жаттығулар – облыстық ветеринарларды жедел әрекет ету жоспарын практикалық түрде отработка ету.

Қорыта айтқанда, қазіргі уақытта Қазақстанда везикулярлық стоматит тіркелмесе де, оның әкелінуі мүмкін екендігін ескере отырып, профилактикалық және мониторингтік шараларды шыңдап, жедел диагностика мен карантиндік бақылауды күшейту маңызды.

Лесов Б.Е., ОҚВҒЗС-сы филиалының меңгерушісі.

ҚалыбайГ.Қ., ОҚВҒЗС-ның аға зертханашы қызметкері.

Әбдімәлік Қ.Ж., ОҚВҒЗС-ның аға зертханашы қызметкері.

Қарабасова А.С., PhD, ЖШС «ҚазҒЗВИ», Алматы қ.

Ақылбай А., «ҚазҒЗВИ» ЖШС кіші ғылыми қызметкері

Туркеев М.К., «ҚазҒЗВИ» ЖШС кіші ғылыми қызметкері

Кулмаганбетова Н.Ж., «ҚазҒЗВИ» ЖШС ғылыми қызметкері

Жантелиева Л.О., аға ғылыми қызметкер

Жармухаметова А.Ж,, «ҚазҒЗВИ» ЖШС кіші ғылыми қызметкері

Жапбар А.П. «ҚазҒЗВИ» ЖШС аға лаборанты